به گزارش خبرگزاری حوزه، حضرت آیت الله مکارم شیرازی در گفتاری به تبیین اهمیت و جایگاه مقام معلم پرداخته اند .

علم مهم ‌ترین سرمایه بشر است؛[۱] اسلام نیز برای علم محدودیت قائل نیست،[۲] و هیچ حد و مرزی را نمی ‏شناسد، به نحوی که تا چین و ثریا نیز باید در طلبش دوید،[۳] و از گاهواره تا گور ادامه دارد.[۴]

به این ترتیب در منطق اسلام کلمه «فارغ التحصیل» یک کلمه بی‏ معنی است، یک مسلمان راستین هرگز تحصیل علمش پایان نمی‏ پذیرد، همواره دانشجو است و طالب علم، حتی اگر برترین استاد شود.[۵]

از سوی دیگر، تعلیم و تربیت، در تعلیمات اسلام جایگاه ویژه ‏ای دارد و جایگاه روشن و قاطعی درباره آن در آیات و روایات اسلامی دیده می‏ شود، در همه جا روی ارزش های تعلیم و تربیت تکیه شده، و مسائل تربیتی در سرلوحه برنامه قرار گرفته،[۶] به نحوی که از نظر نیاز به معلم‏، اسلام مرز نمی ‏شناسد چرا که حکمت گمشده مؤمن است، نزد هر کس بیابد آن را می‏ گیرد و اگر گوهری از دهان ناپاکی بیفتد آن را برمی‏ دارد.[۷] این مسأله نشان می دهد مقام معلم در اسلام بسیار والا و برجسته است.[۸]

در حقیقت، وجود آموزش‏ های کافی و باسواد بودن مردم، از جمله شاخص‏ های توسعه است. جامعه بی‏سواد و آموزش ندیده و جامعه ‏ای که در آن مدرسه و دانشگاه و معلّم‏ و استاد به اندازه کافی وجود نداشته باشد، جامعه ‏ای توسعه نیافته و عقب‏ مانده است و تجربیّات جهان امروز بهترین گواه این معناست.[۹]

لذا امیرمؤمنان علی علیه السلام جهل را ریشه هر بدی: «اَلْجَهْلُ اَصْلُ کُلِّ شَرٍّ»[۱۰]و معدن هر بدی می‏ داند: «الجَهلُ مَعْدِنُ الشَّرِّ »[۱۱]و نادانی را دردناک ‏ترین دردها بر می‏ شمرد: «الجَهْلُ أَدْوَأُ الدَّاءِ».[۱۲] که نشان می دهد اسلام برای تعلیم و آگاهی بخشی مردم اهمیت ویژه ‏ای قائل است.[۱۳]

آیات و روایات زیادی وجود دارد که ارزش کار معلمی را روشن می ‌کند[۱۴] و بحث گسترده ای دربارة حقوق معلمان بر شاگردان یا بر جامعه اسلامی ارائه شده است.[۱۵] که در ادامه به آن اشاره می گردد.

اهمیت تعلیم و تربیت از دیدگاه قرآن

در قرآن، آیات فراوانی در زمینه‏ «تعلیم» و «تعلّم» و «نشر علم» وجود دارد که ذکر همه آنها در این مختصر نمی‏ گنجد.[۱۶]

نگاه اجمالی به این آیات پنج گانه،[۱۷] از میان ده ها آیه از قرآن مجید در زمینه تعلیم و تربیت، اهتمام فوق العاده اسلام را نسبت به این امر مهم نشان می‏ دهد.[۱۸]

آیه نخست،[۱۹]جهان را به منزله دانشگاهی معرّفی می‏ کند، که تمام مخلوقاتش به منظور علم و آگاهی هر چه بیشتر انسان ها آفریده شده اند؛ و هدف این بوده که در اسرار این پدیده ‏ها بیندیشند، و به علم و قدر پروردگار آشنا شوند؛ به تعبیر دیگر، «هدف از کلّ جهان آفرینش، علم و دانش بوده است»[۲۰]

آیه دوّم،[۲۱]هدف از بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را گسترش علم و حکمت، و پرورش نفوس بر می شمرد، در این فراز قرآنی نه تنها به تعلیم کتاب و حکمت اشاره شده، بلکه به تعلیم آن اموری که بدون نزول وحی امکان دسترسی به آن نبوده است، نیز اشاره شده است:‏ «یُعَلِّمُکُمْ مالَم تَکُونُوا تَعْلَمونَ؛[۲۲]و آنچه را نمی ‌دانستید، به شما یاد دهد».[۲۳]

درآیه سوّم،[۲۴] تعلیم و تربیت و آموزش حکمت، در دعای ابراهیم خلیل علیه السلام برای این امّت آمده است؛ و به خوبی استفاده می‏ شود تعلیم و تربیت از اهداف شناخته شده در میان امّت های پیشین نیز بوده است.[۲۵]

در چهارمین آیه: «فَاسْئَلُوا اهْلَ الذِّکْرِ انْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛[۲۶] اگر نمی ‌دانید، از آگاهان بپرسید»، در واقع به بنیان مسأله تعلیم و تربیت اشاره شده است چرا که همه عقلای جهان بر آن صحّه می‏ نهند که همیشه‏ «نا آگاهان باید از آگاهان فرا گیرند».[۲۷]

 آخرین آیه،[۲۸] مسلمانان را به دو گروه تفسیم می‏ کند: «معلّمان و متعلّمان» و در واقع هر مسلمانی باید جزء یکی از این دو گروه باشد، یا آموزش دهد یا فرا گیرد یا معلّم باشد یا شاگرد.[۲۹]

تأمل در این آیه شریفه نشان می دهد در اسلام همان گونه که تحصیل علم واجب است، تعلیم دادن به دیگران نیز جنبه وجوب و الزام دارد: «وَلِیُنذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ؛ باید به هنگام بازگشت به سوی قوم خود، آنها را انذار نمایند».[۳۰]

تعلّم موسی (علیه السلام) از خضر (علیه السلام)

مسأله انتخاب‏ معلم‏ و استاد و دلیل‏ راه‏ در مسیر تربیت‏ نفوس‏ و سیر و سلوک الی الله به حدی اهمیت دارد که گاه انبیای الهی، در مقطع خاصی نیز مأمور به این انتخاب می ‏شدند. داستان خضر و موسی علیه السلام در سوره کهف در قرآن مجید که داستانی بسیار پر معنی و پرمحتوا است، چهره ‏ای از این انتخاب است.[۳۱]

موسی علیه السلام مأمور می‏شود برای فرا گرفتن علومی که جنبه نظری نداشت، بلکه بیشتر جنبه عملی و اخلاقی داشت نزد پیامبر و عالم بزرگ زمانش که قرآن از او به عنوان ‏«عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَا آتَیْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا؛ بنده ‏ای از بندگان ما که او را مشمول رحمت خود ساخته و از سوی خود علم فراوانی به او تعلیم داده بودیم.» یاد کرده، حاضر شود.[۳۲]

موسی علیه السلام با نشانه ‏ای که در دست داشت به‏ دنبال آن معلّم‏ الهی می‏ گشت تا از علومی که خدا به او تعلیم داده بود بهره ببرد، هنگامی که بعد از یک ماجرای مفصّل به او رسید گفت: «هَلْ اتَّبِعُکَ عَلی‏ انْ تُعَلِّمَنِ مِمّا عُلِّمْتَ رُشْداً؛ آیا من از تو پیروی کنم (و همراه تو بیایم) تا از آنچه به تو تعلیم داده شده است و مایه رشد و صلاح است به من بیاموزی!».[۳۳] اینها علومی بودند که علاوه بر علم شریعت به موسی تعلیم شد.[۳۴]

در مجموع این ماجرا به خوبی نشان می‏ دهد پیدا کردن رهبری آگاه و فرزانه، و بهره گیری از علم و اخلاق او تا آن حد اهمیت دارد که پیامبر اولو العزمی همچون موسی مأمور می ‏شود که راه دور و درازی را برای حضور در محضر او، و اقتباس از چراغ پر فروغش، بپیماید.[۳۵]

خداوند، اولین معلم

خداوند نخستین معلم‏ است، در قرآن به آیاتی برمی‏ خوریم که خداوند خود را به عنوان معلم‏ معرفی کرده، گاه به آدم(علیه السلام) علم اسماء می‏ آموزد: «وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ کُلَّهَا؛[۳۶] سپس علم اسماء [علم اسرار آفرینش و نامگذاری موجودات‌] را همگی به آدم آموخت»، و گاه به نوع انسان آنچه را نمی‏ داند از طریق تکوین و تشریع (بخشی را به صورت علوم فطری در نهادش آفرید، و بخش دیگری را به وسیله عقل و تدبیر در عالم آفرینش و بخش سومی را به وسیله انبیاء)[۳۷] می‏آموزد: «عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ ‏؛ به آدمی آنچه را که نمی ‌دانست تعلیم داد».[۳۸]

 گاه قلم به دست او داده و نوشتن می‏ آموزد: «الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ؛[۳۹] همان کسی که بوسیله قلم تعلیم نمود»، گاه یک حرف و دو حرف بر زبانش می‏ نهند و شیوه سخن گفتن به او تعلیم می‏ دهد: «الرَّحْمَنُ * عَلَّمَ الْقُرْآنَ * خَلَقَ الْإِنْسَانَ * عَلَّمَهُ الْبَیَانَ»؛ خداوند رحمان، قرآن را تعلیم فرمود، انسان را آفرید، و به او «بیان» را آموخت».[۴۰]

به این ترتیب او هم معلّم بیان است، و هم معلّم قلم، و هم معلّم اموری که انسان از آن آگاهی نداشته است، این تعلیمات ممکن است اشاره به تعلیمات فطری‏ باشد که به صورت خلاصه و سربسته در درون جان انسان است، و نیز ممکن است اشاره به وجود ابزار و اسباب و مقدماتی باشد که خدا در انسان آفریده، و او را قادر بر اختراع زبان و خط و کشف سایر واقعیات جهان هستی کرده است.[۴۱]

انبیاء و ائمه اطهار (علیهم السلام)، معلمان بزرگ تاریخ بشریت

تعلیم‏ و تربیت انسان از جمله مهم ترین برنامه پیامبران است،[۴۲] انبیای الهی آنچه را خدا به عنوان وحی، به آنان تعلیم‏ کرده، از طریق استدلال، انذار، بشارت، موعظه و اندرز و نفوذ در دل ها، به مردم تعلیم‏ می دهند.[۴۳]

لذا پیامبران بزرگ ترین معلّمان در عالم بشریّتند.[۴۴] البته پیغمبران خدا همانند معلمانی بودند که هر کدام جامعه بشریت را در یک کلاس پرورش می‏ دادند، بدیهی است دوران تعلیم هر یک که تمام می‏ شد به دست معلم‏ دیگر، در کلاس بالاتر سپرده می‏ شدند.[۴۵]

بدین ترتیب نوح علیه السلام مسئول تعلیم و تربیت انسان‏ ها در نخستین مقطع بود، ابراهیم علیه السلام در مقطع دیگر و همچنین موسی و عیسی علیهما السلام هر کدام معلم‏ و استاد یکی از این مقاطع بودند.[۴۶]

حال با گذشت‏ زمان‏ و آمادگی‏ نوع‏ بشر برای‏ تعلیمات‏ عالی ‏تر، ادیان الهی تدریجاً کامل ‏تر، و تعلیمات آنها عمیق ‏تر شد تا نوبت به آخرین و کامل ‏ترین آیین الهی یعنی آیین اسلام رسید و فرمان‏ «الْیَوْمَ اکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ اتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَ رَضَیتُ لَکُمُ الاسْلامَ دیناً؛ امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم، و اسلام را به عنوان آیین (جاویدان) شما پذیرفتم» صادر شد،[۴۷] و خاتم انبیا محمد صلی الله علیه و آله مامور تعلیم این مقطع شد.[۴۸]

به تعبیر دیگر انبیای پیشین، برای اینکه انسان بتواند در این راه پرنشیب و فرازی که به سوی تکامل دارد پیش برود، هر کدام قسمتی از نقشه این مسیر را در اختیار او گذاردند، تا این شایستگی را پیدا کرد که نقشه کلی و جامع تمام راه را، به وسیله آخرین پیامبر از سوی خداوند بزرگ، در اختیار او بگذارد.[۴۹]

لذا از اهداف بعثت پیامبر اسلام، آموزش مردم شمرده شده: «وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ؛[۵۰] و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می‌آموزد» و رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز از اهداف بعثت خود را، آموختن مردم می‏ داند: «وبالتّعلیم أُرسلتُ‏؛  من فرستاده شدم برای تعلیم».[۵۱]

در این میان نیاز مردم به پیامبر صلی الله علیه و آله، برای تبیین پیچیدگی ها و تفسیر مجملات قرآن کریم است که سبب ارتباط آنها با سنّت رسول اللّه می‏ شود، همان ارتباطی که آنها را در همه زمینه‏ ها هادی و راهگشاست؛ به تعبیر دیگر قرآن همانند کتابی است که شاگردان، احساس می‏ کنند برای فهم آن در پاره ‏ای از قسمت ها نیاز به معلّم‏ دارند و پیوند آنها با معلّم‏، حقایق زیاد دیگری را نیز برای آنها روشن می‏ سازد.[۵۲]

حال سؤال در این است که آیا پس از رسول خدا، این معلّم الهی همچنان در میان مسلمانان وجود دارد یا نه؟ بدون شک باید وجود داشته باشد و گرنه مشکلات، باقی می‏ ماند.[۵۳] چرا که همه انسان ‏ها با پشتیبانی فطرت و فرمان عقل، در جستجوی کمال هستند.[۵۴] و باید راهی پر فراز و نشیب و طولانی را به سوی خدا، به سوی کمال مطلق و به سوی تکامل معنوی در تمام ابعاد بپیمایند.[۵۵]

درست است خداوند انسان را با نیروی عقل و خرد مجهّز ساخته، وجدانی قوی و پربار به او داده، کتاب‏ های آسمانی برای او فرستاده، ولی این انسان ممکن است با همه این وسائل تکوینی و تشریعی باز،[۵۶] در تشخیص مصداق کمال، گرفتار اشتباه شود و به جای اینکه راه تکامل را بپیماید، راه انحطاط و نقصان را طی کند.[۵۷]

مسلماً وجود یک پیشوای معصوم، خطر انحراف و گمراهی را تا حدّ زیادی تقلیل می‏ دهد، و به این ترتیب «وجود امام علیه السلام، تکمیل کننده هدف آفرینش انسان است».[۵۸]

و اینجاست که ما معتقدیم در هر عصر و زمان امام معصومی وجود دارد که علم قرآن نزد اوست، و او همان کسی است که پیغمبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم در روایت متواتر ثقلین از او به عنوان «عترت» یاد کرده و پیوندش را با قرآن تا دامنه قیامت ناگسستنی دانسته است و فرموده: «إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا، کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی، وَ إِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ؛ همانا من در میان شما دو چیز سنگین و گران می گذارم، که اگر بدانها چنگ زنید هرگز پس از من گمراه نشوید: کتاب خدا و عترت من أهل بیتم، و این دو از یک دیگر جدا نشوند تا در کنار حوض کوثر بر من درآیند».[۵۹]

برات آزادی از دوزخ برای معلم و متعلم

در روایتی معروف از پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلّم آمده است که وقتی معلمی به کودکی بسم الله الرحمن الرحیم را یاد بدهد و او تکرار کند، خداوند چهار برات آزادی از دوزخ را برای معلم و متعلم و پدر و مادر معلم می‌ نویسد:[۶۰] «اذْا قالَ المُعلِّمُ‏ لِلصَّبِیِّ بسم اللَّه الرحمن الرحیم (و قالَ الصِّبیُّ بسم اللَّه الرحمن الرحیم) کَتَبَ اللَّه بَرَائَةً لِلصَّبِیِّ وَبَرَائَةً لأَبَوَیْهِ وَ بَرائَةً لِلمُعَلِّم‏؛ هنگامی که معلم‏ به کودک بگوید: بسم اللَّه الرحمن الرحیم (و او تکرار کند) خداوند فرمان آزادی از دوزخ برای کودک و پدر و مادرش و معلّم‏ می ‏نویسد».[۶۱]

این روایت نشان از جایگاه ویژه تعلیم و تربیت در اسلام دارد.[۶۲] شما معلمان باید خدا را شکر کنید که در این مسیر قرار گرفته اید.[۶۳]

عواقب بی احترامی به معلم

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلّم می‏ فرماید: «ثَلَاثَةٌ لَایَسْتَخِفُّ بِحَقّهِمْ إلّامُنَافِقٌ بَیّنُ النّفَاقِ: ذُوالشَّیْبَةِ فِی الإسْلَامِ وَ الإمَامُ المُقْسِطُ وَ مُعَلّمُ‏ الخَیْرِ؛ سه گروه هستند که حقّ آنها را فقط منافقان واضح النفاق کوچک می‏ شمرند: کسی که عمری را در اسلام گذرانده، پیشوای عادل و کسی که نیکی را آموزش می‏ دهد».[۶۴]

در این فراز روایی معلّمان خیر کسانی هستند که نیکی ‏ها را به مردم یاد می ‏دهند؛ کسی‏ که حقّ معلّمان خیر را سبک بشمرد، منافق بیّن النفاق است.[۶۵]

«معلّم خیر» تعبیر جالبی است و همه اموری که دارای منشأ خیری است در ذیل آن داخل است. تعبیر خیر علوم قرآن و علومی مانند حدیث، فقه، علوم طبیعی، پزشکی، علومی که باعث آبادی جامعه است و علوم نشأت گرفته از مبادی الهی که خیر و برکتی برای جامعه دارد همه را شامل می‏ شود، چرا که خیر یکی از وسیع ترین کلمات است و تمام پهنه جامعه انسانی را در بر می‏ گیرد.[۶۶]

احترامی که در همین روایت کوتاه به مقام معلّم گذاشته شده، احترام بزرگی است چرا که استخفاف کننده آن را منافق بینّ النفاق می‏ داند. [۶۷]

هر کس کلمه ای به من بیاموزد مرا بنده خود کرده است

حقوق معلم‏ بر متعلم از حقوق واجب الاتباع و لازم المراعات حق معلم‏ است، این پدر روحانی که بسیار بر پدر جسمانی فضیلت دارد و او اگر وظیفه خود را به نحو احسن انجام دهد، مولای متعلم می ‏شود چنان که منسوب به علی علیه السلام است که فرمود: «مَن عَلَّمَنی حَرفاً فَقَد صَیَّرَنی عَبداً؛ کسی که مرا حرفی تعلیم دهد مرا عبد و بنده خود کرده است»، و نیز درباره معلم بزرگ خود فرمود: «أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِیدِ مُحَمَّدٍ؛ من بنده‏ ای از بندگان محمد صلی الله علیه وآله وسلّم هستم».[۶۸]

حقوق معلم بر شاگرد

رعایت‏ حق‏ معلم‏ از وظایف‏ بزرگی‏ است‏ که‏ شارع‏ مقدس‏ بر دوش‏ ما گذارده است: امام صادق علیه السلام در روایتی از علی علیه السلام نقل می‏کنند که مولی بسیار می‏ فرمودند:[۶۹]

 «إِنّ مِنْ حَقّ الْعَالِمِ أَنْ لَا تُکْثِرَ عَلَیْهِ السّؤَالَ وَ لَا تَأْخُذَ بِثَوْبِهِ وَ إِذَا دَخَلْتَ عَلَیْهِ وَ عِنْدَهُ قَوْمٌ فَسَلّمْ عَلَیْهِمْ جَمِیعاً و َخُصّهُ بِالتّحِیّةِ دُونَهُمْ و َاجْلِسْ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ لَا تَجْلِسْ خَلْفَهُ و َلَا تَغْمِزْ بِعَیْنِکَ وَ لَا تُشِرْ بِیَدِکَ وَ لَا تُکْثِرْ مِنَ الْقَوْلِ قَالَ فُلَانٌ وَ قَالَ فُلَانٌ خِلَافاً لِقَوْلِهِ و َلَا تَضْجَرْ بِطُولِ صُحْبَتِهِ فَإِنّمَا مَثَلُ الْعَالِمِ مَثَلُ النّخْلَةِ تَنْتَظِرُهَا حَتّی یَسْقُطَ عَلَیْکَ مِنْهَا شَیْءٌ؛ از حق عالم بر تو این است که زیاد از او سؤال نکنی و لباس او را نگیری و اگر بر مجلس عالم وارد شدی و نزد او عده ‏ای بودند سلام بر همه آنها کن و سلام و درود ویژه خود را به آن عالم‏ تقدیم نما و برای نشستن، جایگاهی را در برابر او انتخاب کن‏ و پشت سر او منشین و با گوشه چشم به او نظر میفکن و با دست خود به او اشاره نکن، (که بی احترامی به او است) و زیاد نگو فلانی و فلانی برعکس قول شما گفته ‏اند، و با زیاد صحبت کردن او را ناراحت کن، زیرا مثل عالم و دانشمند مثل درخت خرمائی است که انتظار کشیده می ‏شود چه موقع از آن رطبی فرو افتد».[۷۰] یعنی او باید افاضه کند نه با سؤال کردن مرتب او را رنج دهی![۷۱] و چنانکه او را آماده پاسخ گویی دیدی از او سوال کن.

بخشنده‏ ترین بخشنده‏ ها کیست؟

 در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم می‏ خوانیم: «الا اخْبِرُکُمْ بِاجْوَدِ الاجْوَدِ؟ اللَّهُ‏ الاجْوَدُ الاجْوَدُ! وَ انَا اجْوَدُ وُلْدِ آدَمَ! وَ اجْوَدُکُمْ مِنْ بَعْدی رَجُل عَلِمَ عِلْماً فَنَشَرَ عِلْمَهُ یُبْعَثُ یَومَ الْقِیامَةِ امَّةًوَحْدَهِ!؛ آیا به شما خبر دهم که بخشنده ‏ترین بخشنده‏ ها کیست؟ بخشنده‏ ترین بخشنده ها خداست، و من بخشنده ‏ترین فرزندان آدم هستم؛ و بعد از من از همه شما بخشنده‏ تر کسی است که علم و دانشی را فرا گیرد، و آن را نشر دهد و به دیگران بیاموزد، چنین کسی روز قیامت به تنهایی به صورت امّتی برانگیخته خواهد شد»![۷۲]

تعبیر به امّت به خوبی نشان می‏ دهد که گسترش وجودی معلّمان به موازات گسترش تعلیمات آنها در میان جامعه بشری صورت می‏ گیرد، و هر قدر شاگردان بیشتری را تعلیم و تربیت کنند به همان نسبت شخصیّت معنوی و اجتماعی آنها گسترده ‏تر می‏ شود و گاه به اندازه یک امّت می‏ گردد.[۷۳]

درود فرستادن بر معلم

در روایات اسلامی مقام معلّم آنقدر والاست که خدا و فرشتگان و همه موجودات، حتّی مورچه در لانه خود و ماهیان در دریاها بر کسی که به مردم نیکی تعلیم کند درود می‏ فرستند؛ چنانکه در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم آمده است: «انَّ اللَّهَ و مَلائِکَتَهُ حَتَّی الَّنمْلَةِ فی حُجْرِها وَ حَتّی الْحُوتِ فِی الْبَحْرِ یُصَلُّونَ عَلی مُعَلِّمِ النّاس الْخَیْرَ».[۷۴]

بزرگی در ملکوت آسمان ها

طبق روایت امام صادق علیه السلام، اگر کسی برای خدا دانش آموخت، و برای او عمل کرد، و تعلیم‏ داد، در آسمان ها عظیم‏ و بزرگ خوانده می‏ شود: «مَنْ تَعَلّم للّه عزّوَجلَّ و عَمِل للّه و عَلَّم للّه دُعِیَ فی مَلَکُوتِ السّماوات عَظیماً».[۷۵]

در مجموع به قدری آیات نورانی قرآن کریم و کلمات اهل‏بیت عصمت و طهارت علیهم السلام گویا است که جای توضیح نیست، خداوند ما را مؤدب به اخلاق الهی گرداند، تا در رعایت حق معلّم و عمل به علم خود کوشا باشیم.[۷۶]

سخن آخر: (یادی از شهید مطهّری رحمه الله)

و چه خوب است که روز شهادت آیه الله مطهری رحمه الله را روز معلّم نامیدند. واقعاً آن شهید عزیز معلّمی بزرگ و شایسته بود.[۷۷]

من با ایشان دوستی و ارتباط داشتم و او را می شناختم و این شناخت در دوران ۴۵ روزه زندان در سال ۴۲ به حدّ کمال رسید. رژیم منحوس پهلوی ۵۳ نفر از علما و خطبای تهران را در آن ایّام دستگیر و در محیط کوچکی زندانی کرد؛ اطاقی که کمتر از هفتاد متر بود و سهم هر زندانی یک متر و نیم می شد! زندگی در چنان مکانی با آن محدودیّت ها کار آسانی نبود. برخی که ظرفیّت کمتری داشتند اظهار ناراحتی و حتّی گاه فزع می کردند؛ هر چند سخن خلافی نمی گفتند. امّا شهید مطهری از کسانی بود که روحیّه بسیار قوی داشت و در مباحث علمی که مطرح می شد شرکت فعّال داشت و نظرات خوبی ارایه می کرد. عاش سعیدا و مات سعیداً.[۷۸]

منابع:

۱. تفسیر نمونه

۲. پیام قرآن

۳. بیانات معظم له

---

[۱] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل و جمعی از مدیران آموزش و پرورش استان قم، ۱/۷/۱۳۹۳.

[۲] همان.

[۳] «اطْلُبُ العِلمَ و لَو بِالصین»؛ (بحارالانوار، ج ۱، ص ۱۷۷، ح ۵۵).

[۴] «اطْلُبُ العِلمَ من المَهْد الی اللَّحْد»؛ (الوافی، ج۱،ص۱۲۶)؛ (تفسیر نمونه ، ج‏۱۳، ص۳۱۴).

[۵] تفسیر نمونه، ج‏۱۳، ص۳۱۴.

[۶] شیوه همسری در خانواده، ص۲۳.

[۷] «الحِکْمَةُ ضالَّةُ المُؤمن اخَذَها حیث وَجَدَها؛ دانش گمشده مؤمن است هر جا بیابد، می‏گیرد»؛ (مصادر نهج‏البلاغه، ج ۴، ص ۶۷).

[۸] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به نشست «یاد مهر»، ۲۵/۵/۱۳۹۵.

[۹] دائرة المعارف فقه مقارن، ج‏۲، ص۲۱۸.

[۱۰] غررالحکم، ح ۱۰۹۶.

[۱۱] همان، ح ۱۰۹۳.

[۱۲] همان، ح ۱۰۹۵.

[۱۳] دائرة المعارف فقه مقارن، ج‏۲، ص۲۱۸.

[۱۴] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل و جمعی از مدیران آموزش و پرورش استان قم، ۱/۷/۱۳۹۳.

[۱۵] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به نشست «یاد مهر»، ۲۵/۵/۱۳۹۵.

[۱۶] پیام قرآن، ج‏۱۰، ص۲۴۳.

[۱۷] (سوره طلاق، آیه ۱۲؛ سوره بقره، آیه ۱۵۱؛ سوره بقره، آیه ۱۲۹؛ سوره نحل، آیه ۴۳ ؛ سوره توبه، آیه ۱۲۲).

[۱۸] پیام قرآن، ج‏۱۰، ص۲۴۵.

[۱۹] «اللَّهُ الَّذی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الارْضِ مِثْلُهُنَّ یَتَنَزِّلُ الأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا انَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَی‏ءٍ قَدیرٌ وَانَّ قَدْ احاطَ بِکُلِّ شَی‏ءٍ عِلْم؛ خداوند همان کسی است که هفت آسمان را آفرید، و از زمین نیز همانند آنها را؛ فرمان او در میان آنها پیوسته نازل می‏شود تا بدانید خداوند بر هر چیز توانااست و اینکه علم او به همه چیز احاطه دارد»؛ (سوره طلاق، آیه ۱۲).

[۲۰] پیام قرآن، ج‏۱۰، ص۲۴۵.

[۲۱] «کَما ارْسَلْنا فیکُمْ رَسُولًا مِنْکُمْ یَتْلُو عَلَیْکُمْ آیاتِنا وَ یُزَکّیکُمْ وَ یُعَلِّمُکُمْ الْکِتابَ و الْحِکْمَةَ وَ یُعَلِّمُکُمْ مالَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ؛ همان‌گونه (که با تغییر قبله، نعمت خود را بر شما کامل کردیم،) رسولی از خودتان در میان شما فرستادیم؛ تا آیات ما را بر شما بخواند؛ و شما را پاک کند؛ و به شما، کتاب و حکمت بیاموزد؛ و آنچه را نمی‌دانستید، به شما یاد دهد»؛ (سوره بقره، آیه ۱۵۱).

[۲۲] سوره بقره، آیه ۱۵۱.

[۲۳] پیام قرآن، ج‏۱۰، ص۲۴۶.

[۲۴] «رَبَّنا وَابْعَثْ فیهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِکَ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَالْحِکْمَةَ وَ یُزَکّیهِمْ انَّکَ انْتَ العَزیزُ الْحَکیمُ؛ پروردگارا! در میان آنها پیامبری از خودشان برانگیز، تا آیات تو را بر آنان بخواند، و آنها را کتاب و حکمت بیاموزد، و پاکیزه کند؛ زیرا تو توانا و حکیمی»؛ (سوره بقره، آیه ۱۲۹).

[۲۵] پیام قرآن، ج‏۱۰، ص۲۴۷.

[۲۶] سوره نحل، آیه ۴۳.

[۲۷] پیام قرآن، ج‏۱۰، ص۲۴۷.

[۲۸] «وَمَا کَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنفِرُوا کَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِیُنذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ‏؛[۲۸]شایسته نیست مؤمنان همگی (بسوی میدان جهاد) کوچ کنند؛ چرا از هر گروهی از آنان، طایفه‌ای کوچ نمی‌کند (و طایفه‌ای در مدینه بماند)، تا در دین (و معارف و احکام اسلام) آگاهی یابند و به هنگام بازگشت بسوی قوم خود، آنها را بیم دهند؟! شاید (از مخالفت فرمان پروردگار) بترسند، و خودداری کنند!»؛ (سوره توبه، آیه ۱۲۲).

[۲۹] پیام قرآن، ج‏۱۰، ص۲۴۸.

[۳۰] سوره توبه، آیه ۱۲۲؛ (پیام قرآن، ج‏۱۰، ص۲۴۸).

[۳۱] اخلاق در قرآن، ج‏۱، ص۳۸۲.

[۳۲] سوره کهف، آیۀ۶۵؛ (اخلاق در قرآن، ج‏۱، ص۳۸۲).

[۳۳] سورۀ کهف، آیۀ۶۶؛ (پیام قرآن، ج‏۷ ، ص۲۴۹).

[۳۴] برای اطلاعات بیشتر ر.ک: تفسیر نمونه، ج۱۲، ذیل آیات ۶۰ تا ۸۲ سوره کهف؛ (پیام قرآن، ج‏۷، ص۲۵۰).

[۳۵] اخلاق در قرآن، ج‏۱، ص۳۸۴.

[۳۶] سوره بقره، آیه ۳۱.

[۳۷] پیام قرآن، ج‏۸ ، ص۶۱.

[۳۸] سوره علق، آیه ۵.

[۳۹] سوره علق، آیه ۴.

[۴۰] سوره الرحمن، آیه ۱- ۴؛ (اخلاق اسلامی در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج‏۲، ص۶۲).

[۴۱] پیام قرآن، ج‏۱، ص ۱۹۷.

[۴۲] اسلام در یک نگاه، ص۵۸.

[۴۳] سورۀ احزاب، آیه ۳۹ (تفسیر نمونه، ج ۱۷، ص ۳۵۵)؛ لغات در تفسیر نمونه، ص۱۱۸.

[۴۴] پاسخ به پرسش های مذهبی، ص۱۱۹.

[۴۵] تفسیر نمونه، ج‏۱، ص۴۷۰.

[۴۶] پیام قرآن، ج‏۷، ص۳۵۶.

[۴۷] سوره مائده، آیه ۳؛ (اعتقاد ما، ص۳۸).

[۴۸] پیام قرآن، ج‏۷، ص۳۵۶.

[۴۹] یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ، ص۱۴۶.

[۵۰] سورۀ جمعه، آیه ۲.

[۵۱] بحارالانوار، ج ۱، ص۲۰۶؛ المجموع نووی، ج ۱، ص۲۰؛ (دائرة المعارف فقه مقارن، ج‏۲، ص۲۱۸).

[۵۲] پیام امام امیر المومنین علیه السلام، ج‏۱، ص۲۴۸.

[۵۳] همان.

[۵۴] آفریدگار جهان، ص۲۱.

[۵۵] پنجاه درس اصول عقائد برای جوانان، ص۲۴۱.

[۵۶] همان، ص۲۴۲.

[۵۷] آفریدگار جهان، ص۲۱.

[۵۸] پنجاه درس اصول عقائد برای جوانان، ص۲۴۲.

[۵۹] احقاق الحق، ج ۹، ص ۳۰۹ تا ۳۷۵ ؛ بحار الانوار، ج ۲۳، ص ۱۱۸، ۱۳۲، ۱۳۳، ۱۳۴ و ۱۵۵؛ (پیام امام امیر المومنین علیه السلام، ج‏۱، ص۲۴۸).

[۶۰] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار معاون وزیر و رئیس سازمان نهضت سواد آموزی کشور،۱۶/۲/۱۳۹۷.

[۶۱]. تفسیر برهان، ج ۱، ص ۴۳، ح ۳۲؛ (پیام قرآن، ج‏۱، ص۴۶).

[۶۲] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار جمعی از اساتید نخبه مدارس دینی چین،۲۱/۴/۱۳۹۷.

[۶۳] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار معاون وزیر و رئیس سازمان نهضت سواد آموزی کشور،۱۶/۲/۱۳۹۷.

[۶۴] میزان الحکمه، ح ۱۳۸۹۶؛ (مشکات هدایت، ص۲۱۱).

[۶۵] مشکات هدایت، ص۲۱۳.

[۶۶] همان.

[۶۷] همان.

[۶۸] اخلاق اسلامی در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج‏۲، ص۱۵۷.

[۶۹] همان.

[۷۰] بحار الانوار، ج ۲، ص ۴۳؛ میزان الحکمه، ج ۶، ص ۴۸۸.

[۷۱] اخلاق اسلامی در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج‏۲، ص ۱۵۸.

[۷۲] میزان الحکمة، ج ۶، ص ۴۷۴؛ (پیام قرآن، ج‏۱۰، ص۲۶۴).

[۷۳] پیام قرآن، ج‏۱۰، ص۲۶۴.

[۷۴] کنز العمال، ح ۲۸۷۳۶؛ (پیام قرآن، ج‏۱۰، ص۲۶۴).

[۷۵] بحار الانوار، ج ۲، ص ۲۹؛ (اخلاق اسلامی در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج‏۲، ص۳۲۵).

[۷۶] اخلاق اسلامی در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج‏۲، ص۱۵۹.

[۷۷] به یاد معلم؛ ص۱۲۹.

[۷۸] همان.